زبان آذری زبانی است از خانواده زبان‌های ایرانی باختری که در منطقه آذربایجان ( آتورپاتکان ) قبل از گسترش زبان ترکی رایج بوده است و امروزه گستره آن محدود شده است. تاریخ‌نویس و زبانشناس بزرگ ایرانی، احمد کسروی نخستین کسی بود که نمونه‌هایی از این زبان و ارتباط آن را با زبان تاتی نشان داد و کتاب آذری زبان باستان را در این مورد نوشت. زبان‌شناسان با اشاره به وجود زبانهای تاتی و هرزنی در چندین روستای آذربایجان شرقی ، اردبیل ، نمین خلخال ، کلور ، عنبران ، پیله‌رود

با وجود تضعيف روز افزون زبان ايرانی آذربايجان از زمان غلبه مغول گويش های اين زبان به کلی از ميان نرفته بلکه هنوز در نقاط مختلف آذربايجان و ديگر نواحی ايران بزرگ بطــور پراکنـده و غالبآ به نام تاتــی به آنها سخن می گوينــد اين گويش ها از شمــال به جنوب به اجمال عبارتند از : ۱- گويش هــای تاتی طـارم عليـا استــان زنجان شامل روستاهای : نوکيان ،سياهورود، بنــدرگاه، کلاسر، هزار رود، جمال آباد، باکلور، چرزه، جيش آباد و قــوچان می باشد.

علت جدائی نمین از لنکران در طی عهد نامه ترکمنچای در طی جنگهای ده ساله ایران وروسیه دو عهد نامه ننگین گلستان و ترکمنچای بر ایران تحمیل شد، ایران ولایتهایی را از دست داد که دارای مردان غیور و بی باکی بودند. آنها برای حفظ وطنشان از ابتدای تاریخ مبارزه کرده بودند. این مناطق (سواحل دریای خزر) که همیشه محل نزاع اقوام مختلف بود در طی قرنهای متمادی نهایت زحمت و تلاش در حفظ حدود و مرزهای آن شده بود. اما در زمان فتحعلیشاه متاسفانه با سهل انگاری حاکم ایران و متحد

ملاحظاتي درباره‌ي زبان كهن آذربايجان رساله‌ي آذري، يا زبان باستان آذربايگان» نوشته‌ي كسروي تبريزي كه نخستين چاپ آن در 1304 شمسي منتشر شد و بعدها مكرر به چاپ رسيد، بي‌ترديد يكي از ارزنده‌ترين كارهاي او و اساسي‌ترين كشف و تحقيق در اين زمينه است كه به زبان‌هاي ديگر هم ترجمه شده و مورد قبول عالم علم قرار گرفته است و آن چه در اين شصت سال بعد از آن منتشر شده، دنباله‌ي كار محقق نخستين و در تاييد و تكميل كشف اوست.